Intermediated.net

Αναδημοσίευση του άρθρου του Ματθαίου Τσιμιτάκη για το πρότζεκτ Intermediated των Erasers and Guests, στην Καθημερινή.

Η τέχνη ερμηνεύει την οικονομική κρίση

Οι Εrasers, ομάδα καλλιτεχνών και ανθρώπων των media, πειραματίζονται με τις εφήμερες τέχνες και το ζωντανό ψηφιακό σινεμά.

Του Ματθαιου Τσιμιτακη

Σε μια κυκλική οθόνη 360 μοιρών, μιξάρονται εικόνες, γραφικά, στένσιλ, βίντεο από το ΥouΤube, εικόνες από τον χώρο της εκδήλωσης. Σπαράγματα της εποχής της οικονομικής κρίσης, σε ένα ζωντανό θέαμα που εκτυλίσσεται ταυτόχρονα στον χώρο με το ζωντανό παίξιμο τεσσάρων χαρακτήρων, των θεατών αλλά και των DJ’s και VJ’s που βρίσκονται στη σκηνή.

Κατά τη διάρκεια της παράστασης, οι θεατές παρακολουθούν έναν επιχειρηματία να βάζει μια ταινία στο πρόσωπό του, να φοράει κράνος και να σπάει αντικείμενα, ενώ δίπλα του, ένας στρατιώτης δίνει θρησκευτικό όρκο σε κάποια ακατανόητη γραφή. Λίγο πιο πέρα, μια ηθοποιός πέφτει και ξαναπέφτει στο πάτωμα πληγωμένη, ενώ ολόγυρά τους στις οθόνες προβάλλονται καταιγιστικά τα οπτικά και ηχητικά υλικά της παράστασης.

«Οι αξίες σπάνε. Οι αξίες ανασυντίθενται. Τελικός τους αποδέκτης είναι οι τράπεζες», αφηγείται λίγες μέρες αργότερα στην Αθήνα, καθώς βλέπουμε το βίντεο της παράστασης, ο Γιώργος Κωνσταντινίδης, New Media artist, μέλος των Εrasers και εμπνευστής του εργαστηρίου Intermediated που έγινε στο πλαίσιο του Μapping Festival, αρχές Μαΐου στη Γενεύη της Ελβετίας.

Το φεστιβάλ Μapping είναι μια από τις υβριδικές διοργανώσεις που γίνονται τα τελευταία είκοσι χρόνια στην κεντρική Ευρώπη και αναζητούν νέες καλλιτεχνικές φόρμες στα περιβάλλοντα που δημιουργούν οι ψηφιακές τεχνολογίες. Οι Εrasers είναι «η τέχνη ερμηνεύει την οικονομική κρίση». Πρόκειται για ένα πειραματικό είδος θεάματος που στηρίζεται στις κάμερες, στους υπολογιστές και στις προβολές μεν, όμως η διαδικασία παραγωγής του εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια των θεατών (και με τη συμμετοχή τους), ενώ και το αποτέλεσμά του, παρότι θα μπορούσε να καταγραφεί και να αναπαραχθεί, δεν καταγράφεται και έτσι καθίσταται μοναδικό.

«Συνήθως, σε αυτές τις εκθέσεις οι αναζητήσεις αφορούν αφηρημένες καλλιτεχνικές φόρμες, όμως εμείς θέλαμε να ασχοληθούμε με την κρίση», λέει ο Γιώργος Κωνσταντινίδης. «Το πρωτογενές υλικό που χρησιμοποιήθηκε για να γεννήσει ερεθίσματα σε όσους συμμετείχαν, ήταν στένσιλ, λέξεις η φράσεις-κλειδιά (παράδειγμα: the journey is over, the journey begins), επιλεγμένα βίντεο από το YouTube, αλλά και κείμενα ή αποφθέγματα αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων όπως το “η τυραννία πηγάζει από τη δημοκρατία” του Πλάτωνα κ.ο.κ. Οι περισσότερες συζητήσεις μας με το κοινό δεν αφορούσαν τη φόρμα πάνω στην οποία δουλεύουμε αλλά –μοιραία– τα γεγονότα στην Ελλάδα. Είχαν μόλις σκοτωθεί οι τρεις της Μarfin και τους φαινόταν ούτως ή άλλως παράξενο που μπλέκουμε την πολιτική με την τέχνη, οπότε τα πάντα περιστράφηκαν γύρω από αυτό», συνεχίζει ο ίδιος.

Επί τρεις ημέρες, οι Erasers (που δεν έχουν σταθερή σύνθεση, αλλά σαν ανοιχτή κολεκτίβα λειτουργούν περισσότερο κάτω από το όνομα αυτό σαν χώρος συνάντησης) παρουσίασαν κάτι ανάμεσα σε ανοιχτή πρόβα, παράσταση και workshop – μια συνεχή 24ωρη διαδικασία από την οποία γεννήθηκαν τα υλικά της παράστασης που δόθηκε στο τέλος. Υλοποιώντας την ιδέα του «Ανοιχτού Θεάματος», η οποία εν μέρει έλκει την καταγωγή της από τον κόσμο του «ελεύθερου λογισμικού» και του «λογισμικού ανοιχτού πηγαίου κώδικα», οποιοσδήποτε μπορούσε ανά πάσα στιγμή να παρέμβει στη διαδικασία παραγωγής των υλικών της παράστασης ή και της δομής της.

Κρίση και δημοκρατία

Οι Erasers πήγαν στη Γενεύη έχοντας στις αποσκευές τους το κείμενο-κάλεσμα και τον κεντρικό σκελετό της παράστασης, που στηρίχθηκε στην ομιλία του Αλέν Μπαντιού στην Αθήνα φέτος τον χειμώνα, γύρω από την πλατωνική διάσταση του έργου του.

«Το Ιntermediated είναι μια μεταφορά που αντανακλά την τραγωδία (αλλά και την κωμωδία) της κρίσης, η οποία αυτήν τη στιγμή γίνεται αναγνωρίσιμη στον παροπλισμό της χώρας (dclassement) που γέννησε τη δημοκρατία», γράφουν χαρακτηριστικά οι ίδιοι στη σελίδα intermediated.net. «Τα σώματα είναι επί σκηνής. Σχηματίζονται και αναπαριστάνονται σαν ενσάρκωση των πλατωνικών κατηγοριοποιήσεων του μοντέρνου κοινωνικού δράματος και αδιεξόδου του Αλέν Μπαντιού. Το αδιέξοδο γίνεται ορατό μέσω μιας τριάδας που αποτελείται από τα ανθρώπινα σώματα, τους ήχους και τις εικόνες τους».

Στην παράσταση παρουσιάστηκαν τέσσερις χαρακτήρες, βγαλμένοι από το κείμενο του Αλέν Μπαντιού, συν ένας που συνιστά επινόηση των Erasers. Οι χαρακτήρες δεν είναι βεβαίως θεατρικοί, αλλά συμβολικοί, κοινωνικές καρικατούρες περισσότερο, στο θέατρο των οπτικών και ηχητικών σπαραγμάτων που συλλέγουν οι ίδιοι. Ο επιχειρηματίας, ο στρατιώτης-τρομοκράτης και η ηθοποιός, δρώντες χαρακτήρες μπλέκονται με το avatar, μια σχεσιακή ρευστή μορφή που λειτουργεί σαν καταλύτης μεταξύ των δρώντων υποκειμένων.

Μη ακολουθώντας καμία σχεδόν από τις θεατρικές συμβάσεις (πλην μια ελάχιστης λειτουργικής σκηνογραφίας), ακόμα κι αν εκτυλίσσεται μπροστά στο κοινό, το ζωντανό σινεμά των Erasers ανήκει περισσότερο στην οικογένεια των New Media τεχνών, είναι έντονα φορμαλιστικό, ελάχιστα συναισθηματικό και βεβαίως, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, ερευνητικό, αφού δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς υπολογιστές. Ενας αλγόριθμος μοιράζει το υλικό μέσω ενός media server, που είναι και η τεχνολογική καρδιά της παράστασης. Το ψηφιακό υλικό, έχοντας πολλαπλασιαστικές ιδιότητες, μοιράζεται σε αλλεπάλληλα ζωντανά remix καθώς οι Erasers επιλέγουν αποσπάσματα και τα συνθέτουν εκ νέου.

«Στην παράστασή μας ήταν ορατό τι κάνουν οι κάμερες, εκεί επί τόπου. Οι χαρακτήρες ήταν ταυτόχρονα και παραγωγοί του θεάματος. Η αφήγηση που υιοθετούμε είναι μη γραμμική κι αυτό συμβαίνει ακριβώς επειδή είναι ορατά τα εργαλεία παραγωγής», λέει ο Γιώργος Κωνσταντινίδης.

Οι πειραματισμοί των Erasers, όμως, δεν περιορίζονται στην κριτική του κοινωνικού πεδίου ή της πολιτικής, αλλά επεκτείνονται και στο σύστημα της τέχνης και του θεάματος, τα οποία οι ίδιοι βλέπουν σαν αναπόσπαστο μέρος του «κατεστημένου».

Κριτική στο σύστημα

«Αστυνομικό μοίρασμα του ορατού, αυτό είναι η κυρίαρχη μορφή τέχνης, σήμερα», λέει ο Ηλίας Μαρμαράς, θεωρητικός των νέων Μέσων και new media καλλιτέχνης. «Ενα μέρος της πολιτιστικής παραγωγής έχει στόχο να κλείσει το βλέμμα στα όρια των προϊόντων της αγοράς, κάνοντας διαρκώς αποκλεισμούς της όρασης. Υπάρχουν και οι εναλλακτικές αντιδράσεις, όμως, που συνδέουν τα φαινομενικά ασύνδετα και διευρύνουν τον δημόσιο χώρο. Η αγορά τη μια προβάλλει τον Τζεφ Κουνς, που είναι ό,τι πιο συντηρητικό υπάρχει στον κόσμο της τέχνης, και την άλλη η ίδια αγορά προβάλλει τον Μπάνκσι, έναν αναρχικό».

Σύμφωνα με την κριτική των Erasers, η πολιτιστική αγορά δεν υπακούει μεν σε μια ιδεολογία, δημιουργεί όμως ιδεολογία, περιορίζοντας και ιδιωτικοποιώντας την όραση, με στόχο τις πωλήσεις αλλά και την αποφυγή των συγκρούσεων με τους ανταγωνιστές, λόγω της ανάγκης συμπίεσης του κόστους παραγωγής. Οι ιεραρχήσεις, που προκύπτουν από αυτή τη διαδικασία, δεν αποξενώνουν μόνο τον δημιουργό από το έργο του, αλλά και τον θεατή από τις πραγματικές προοπτικές της τέχνης που δεν μπορεί να περιορίζονται στην κατανάλωση του θεάματος.

Τα βράδια, οι συζητήσεις μεταφέρονταν από το μουσείο στις καταλήψεις της Γενεύης, που λειτουργούν σαν κοινωνικά κέντρα της πόλης. Γέννημα του «κινήματος των χορτάτων», όπως ονομάστηκαν οι καταλήψεις αυτές κατά τη δεκαετία του ’80, αποτελούν πια αναπόσπαστο τμήμα της πόλης και της ταυτότητάς της. «Αυτό που εντυπωσίαζε περισσότερο τους Ελβετούς, που γενικά είναι καλά πληροφορημένοι. ήταν η βία και η οργή που υπάρχει στην Ελλάδα: ο Δεκέμβρης».