William Hogarth and the South Sea Company

Η παραπάνω γκραβούρα του άγγλου ζωγράφου William Hogarth , που ανήκει στο στυλ της παράδοσης της πολιτικής καρικατούρας, είναι εμπνευσμένη από τη μανία για οικονομική και πολιτική κερδοσκοπία που ξεκίνησε στην Αγγλία γύρω στο 1711 και κατέληξε εννέα χρόνια αργότερα σε γενικό οικονομικό χάος και χρεωκοπία.

Η ιστορία της κρίσης έχει ως εξής. Μια εταιρεία, η South Sea Company ήταν μια Βρεττανική μετοχική εταιρεία, που ιδρύθηκε το 1711. Της δόθηκε το μονοπώλιο του εμπορίου με τις Ισπανικές αποικίες της Λατινικής Αμερικής, σαν μέρος μιας συνθήκης που έγινε κατά την διάρκεια του ''Πολέμου της Ισπανικής Διαδοχής'', με αντάλλαγμα την ανάληψη από τη μεριά της εταιρείας, να αποπληρώσει το εθνικό χρέος της Αγγλίας που δημιουργήθηκε στον πόλεμο. Οι πλουτοπαραγωγικές πηγές των τότε άγνωστων και εξωτικών περιοχών εθεωρούντο ανεξάντλητες. Η κερδοσκοπία πάνω στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας, οδήγησε σε μια τεράστια οικονομική φούσκα το 1720, με τις μετοχές της εταιρείας να ανεβαίνουν πολύ γρήγορα από τις 100 στις 1000 λίρες κάθε μια. Πολλοί αφελείς επενδυτές χρεωκόπησαν όταν έσκασε η φούσκα και η αξία του κεφαλαίου της South Sea Company κατέρρευσε. Ακολούθησε πολιτικό σκάνδαλο, όταν έγιναν γνωστές οι απάτες μεταξύ των διευθυντών της εταιρείας και η παράλληλα συμπλέουσα διαφθορά στους υπουργούς.

Η ωμή αλληγορική δουλειά του Hogarth, απεικονίζει τον λαό να αναλώνεται σε κερδοσκοπίες κάθε είδους, σε τέτοιο βαθμό που να λησμονεί τις ''ανησυχίες'' της μεσαίας τάξης για το εμπόριο, τη βιομηχανία, τη θρησκεία,, την τιμή και την αξιοπρέπεια. Στο κέντρο μιας καρναβαλικής σκηνής, που είναι γεμάτη με βία και χάος, στέκεται ένας μύλος, ένα ''γύρω-γύρω όλοι'' μιας παιδικής χαράς, που το τρέχει η South Sea Company. Καβάλα σ΄αυτό βρίσκεται μια παράξενη ποικιλία από φιγούρες.
Ένας τρομοκρατημένος Σκωτσέζος ευγενής, ένας χαρωπός τύπος, μια στρίγγλα μάγισσα, ένας τεμπέλης λούστρος, και ένας κληρικός που χαριεντίζεται με μια πουτάνα. Στην κορυφή του τροχού της τύχης στέκεται μια κατσίκα, το σύμβολο της επιθυμίας, στο διπλανό σπίτι με τα κέρατα στην οροφή οι γυναίκες διαλέγουν άνδρες στη λοταρία, ενώ στο βάθος διακρίνεται ο σταυρός της εκκλησίας του Αγίου Παύλου.

Αριστερά, το κυβερνείο (που αναγνωρίζεται από το άγαλμα του Μαγώγ προστάτη του Σίτυ, του οικονομικού κέντρου του Λονδίνου) έχει καταληφθεί από τον διάβολο που στέκεται με ένα δρεπάνι κάτω από το ρολόι, σαν άρχοντας του χρόνου, κατακρεουργώντας την Τύχη (Fortune) και πετώντας τα κομμάτια της στις μάζες που καυγαδίζουν για να τα αρπάξουν. Ένας πορτοφολάς κλέβει ένα ''διδάσκαλο'' στο πλήθος. Στη γωνία, τρεις άλλοι ''διδάσκαλοι'' διαφορετικών δογμάτων παίζουν τον παπά, με συμπεριφορά αντίστοιχη αυτής των Ρωμαίων, που έπαιξαν στα ζάρια τον μανδύα του Ιησού. Στο προσκήνιο η ''Τιμιότητα'' θρυμματίζεται στον τροχό, ενώ παρευρίσκεται μόνο ένας απαθής κληρικός.

Κάτω από το μνημείο της ''Μεγάλης Φωτιάς του Λονδίνου'' που στη γκραβούρα το κοσμούν αλεπούδες, η ''Εντιμότητα'' μαστιγώνεται από τη ''Διαστροφή'' η οποία ετοιμάζει τη δολοφονία της, ενώ ταυτόχρονα της πέφτει η μάσκα. Βοηθός της είναι ένας πίθηκος που αφαιρεί το πουκάμισο από την ''σαν του Χριστού'' πλάτη της ''Εντιμότητας''. Στη σκιά μπροστά, το ''Εμπόριο'' μαραζώνει μόνο του πεσμένο στο έδαφος. (Το ΔΝΤ δεν έχει φανεί ακόμα, στρίβει στη γωνία του χρόνου).

Intermediated.net

Αναδημοσίευση του άρθρου του Ματθαίου Τσιμιτάκη για το πρότζεκτ Intermediated των Erasers and Guests, στην Καθημερινή.

Η τέχνη ερμηνεύει την οικονομική κρίση

Οι Εrasers, ομάδα καλλιτεχνών και ανθρώπων των media, πειραματίζονται με τις εφήμερες τέχνες και το ζωντανό ψηφιακό σινεμά.

Του Ματθαιου Τσιμιτακη

Σε μια κυκλική οθόνη 360 μοιρών, μιξάρονται εικόνες, γραφικά, στένσιλ, βίντεο από το ΥouΤube, εικόνες από τον χώρο της εκδήλωσης. Σπαράγματα της εποχής της οικονομικής κρίσης, σε ένα ζωντανό θέαμα που εκτυλίσσεται ταυτόχρονα στον χώρο με το ζωντανό παίξιμο τεσσάρων χαρακτήρων, των θεατών αλλά και των DJ’s και VJ’s που βρίσκονται στη σκηνή.

Κατά τη διάρκεια της παράστασης, οι θεατές παρακολουθούν έναν επιχειρηματία να βάζει μια ταινία στο πρόσωπό του, να φοράει κράνος και να σπάει αντικείμενα, ενώ δίπλα του, ένας στρατιώτης δίνει θρησκευτικό όρκο σε κάποια ακατανόητη γραφή. Λίγο πιο πέρα, μια ηθοποιός πέφτει και ξαναπέφτει στο πάτωμα πληγωμένη, ενώ ολόγυρά τους στις οθόνες προβάλλονται καταιγιστικά τα οπτικά και ηχητικά υλικά της παράστασης.

«Οι αξίες σπάνε. Οι αξίες ανασυντίθενται. Τελικός τους αποδέκτης είναι οι τράπεζες», αφηγείται λίγες μέρες αργότερα στην Αθήνα, καθώς βλέπουμε το βίντεο της παράστασης, ο Γιώργος Κωνσταντινίδης, New Media artist, μέλος των Εrasers και εμπνευστής του εργαστηρίου Intermediated που έγινε στο πλαίσιο του Μapping Festival, αρχές Μαΐου στη Γενεύη της Ελβετίας.

Το φεστιβάλ Μapping είναι μια από τις υβριδικές διοργανώσεις που γίνονται τα τελευταία είκοσι χρόνια στην κεντρική Ευρώπη και αναζητούν νέες καλλιτεχνικές φόρμες στα περιβάλλοντα που δημιουργούν οι ψηφιακές τεχνολογίες. Οι Εrasers είναι «η τέχνη ερμηνεύει την οικονομική κρίση». Πρόκειται για ένα πειραματικό είδος θεάματος που στηρίζεται στις κάμερες, στους υπολογιστές και στις προβολές μεν, όμως η διαδικασία παραγωγής του εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια των θεατών (και με τη συμμετοχή τους), ενώ και το αποτέλεσμά του, παρότι θα μπορούσε να καταγραφεί και να αναπαραχθεί, δεν καταγράφεται και έτσι καθίσταται μοναδικό.

«Συνήθως, σε αυτές τις εκθέσεις οι αναζητήσεις αφορούν αφηρημένες καλλιτεχνικές φόρμες, όμως εμείς θέλαμε να ασχοληθούμε με την κρίση», λέει ο Γιώργος Κωνσταντινίδης. «Το πρωτογενές υλικό που χρησιμοποιήθηκε για να γεννήσει ερεθίσματα σε όσους συμμετείχαν, ήταν στένσιλ, λέξεις η φράσεις-κλειδιά (παράδειγμα: the journey is over, the journey begins), επιλεγμένα βίντεο από το YouTube, αλλά και κείμενα ή αποφθέγματα αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων όπως το “η τυραννία πηγάζει από τη δημοκρατία” του Πλάτωνα κ.ο.κ. Οι περισσότερες συζητήσεις μας με το κοινό δεν αφορούσαν τη φόρμα πάνω στην οποία δουλεύουμε αλλά –μοιραία– τα γεγονότα στην Ελλάδα. Είχαν μόλις σκοτωθεί οι τρεις της Μarfin και τους φαινόταν ούτως ή άλλως παράξενο που μπλέκουμε την πολιτική με την τέχνη, οπότε τα πάντα περιστράφηκαν γύρω από αυτό», συνεχίζει ο ίδιος.

Επί τρεις ημέρες, οι Erasers (που δεν έχουν σταθερή σύνθεση, αλλά σαν ανοιχτή κολεκτίβα λειτουργούν περισσότερο κάτω από το όνομα αυτό σαν χώρος συνάντησης) παρουσίασαν κάτι ανάμεσα σε ανοιχτή πρόβα, παράσταση και workshop – μια συνεχή 24ωρη διαδικασία από την οποία γεννήθηκαν τα υλικά της παράστασης που δόθηκε στο τέλος. Υλοποιώντας την ιδέα του «Ανοιχτού Θεάματος», η οποία εν μέρει έλκει την καταγωγή της από τον κόσμο του «ελεύθερου λογισμικού» και του «λογισμικού ανοιχτού πηγαίου κώδικα», οποιοσδήποτε μπορούσε ανά πάσα στιγμή να παρέμβει στη διαδικασία παραγωγής των υλικών της παράστασης ή και της δομής της.

Κρίση και δημοκρατία

Οι Erasers πήγαν στη Γενεύη έχοντας στις αποσκευές τους το κείμενο-κάλεσμα και τον κεντρικό σκελετό της παράστασης, που στηρίχθηκε στην ομιλία του Αλέν Μπαντιού στην Αθήνα φέτος τον χειμώνα, γύρω από την πλατωνική διάσταση του έργου του.

«Το Ιntermediated είναι μια μεταφορά που αντανακλά την τραγωδία (αλλά και την κωμωδία) της κρίσης, η οποία αυτήν τη στιγμή γίνεται αναγνωρίσιμη στον παροπλισμό της χώρας (dclassement) που γέννησε τη δημοκρατία», γράφουν χαρακτηριστικά οι ίδιοι στη σελίδα intermediated.net. «Τα σώματα είναι επί σκηνής. Σχηματίζονται και αναπαριστάνονται σαν ενσάρκωση των πλατωνικών κατηγοριοποιήσεων του μοντέρνου κοινωνικού δράματος και αδιεξόδου του Αλέν Μπαντιού. Το αδιέξοδο γίνεται ορατό μέσω μιας τριάδας που αποτελείται από τα ανθρώπινα σώματα, τους ήχους και τις εικόνες τους».

Στην παράσταση παρουσιάστηκαν τέσσερις χαρακτήρες, βγαλμένοι από το κείμενο του Αλέν Μπαντιού, συν ένας που συνιστά επινόηση των Erasers. Οι χαρακτήρες δεν είναι βεβαίως θεατρικοί, αλλά συμβολικοί, κοινωνικές καρικατούρες περισσότερο, στο θέατρο των οπτικών και ηχητικών σπαραγμάτων που συλλέγουν οι ίδιοι. Ο επιχειρηματίας, ο στρατιώτης-τρομοκράτης και η ηθοποιός, δρώντες χαρακτήρες μπλέκονται με το avatar, μια σχεσιακή ρευστή μορφή που λειτουργεί σαν καταλύτης μεταξύ των δρώντων υποκειμένων.

Μη ακολουθώντας καμία σχεδόν από τις θεατρικές συμβάσεις (πλην μια ελάχιστης λειτουργικής σκηνογραφίας), ακόμα κι αν εκτυλίσσεται μπροστά στο κοινό, το ζωντανό σινεμά των Erasers ανήκει περισσότερο στην οικογένεια των New Media τεχνών, είναι έντονα φορμαλιστικό, ελάχιστα συναισθηματικό και βεβαίως, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, ερευνητικό, αφού δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς υπολογιστές. Ενας αλγόριθμος μοιράζει το υλικό μέσω ενός media server, που είναι και η τεχνολογική καρδιά της παράστασης. Το ψηφιακό υλικό, έχοντας πολλαπλασιαστικές ιδιότητες, μοιράζεται σε αλλεπάλληλα ζωντανά remix καθώς οι Erasers επιλέγουν αποσπάσματα και τα συνθέτουν εκ νέου.

«Στην παράστασή μας ήταν ορατό τι κάνουν οι κάμερες, εκεί επί τόπου. Οι χαρακτήρες ήταν ταυτόχρονα και παραγωγοί του θεάματος. Η αφήγηση που υιοθετούμε είναι μη γραμμική κι αυτό συμβαίνει ακριβώς επειδή είναι ορατά τα εργαλεία παραγωγής», λέει ο Γιώργος Κωνσταντινίδης.

Οι πειραματισμοί των Erasers, όμως, δεν περιορίζονται στην κριτική του κοινωνικού πεδίου ή της πολιτικής, αλλά επεκτείνονται και στο σύστημα της τέχνης και του θεάματος, τα οποία οι ίδιοι βλέπουν σαν αναπόσπαστο μέρος του «κατεστημένου».

Κριτική στο σύστημα

«Αστυνομικό μοίρασμα του ορατού, αυτό είναι η κυρίαρχη μορφή τέχνης, σήμερα», λέει ο Ηλίας Μαρμαράς, θεωρητικός των νέων Μέσων και new media καλλιτέχνης. «Ενα μέρος της πολιτιστικής παραγωγής έχει στόχο να κλείσει το βλέμμα στα όρια των προϊόντων της αγοράς, κάνοντας διαρκώς αποκλεισμούς της όρασης. Υπάρχουν και οι εναλλακτικές αντιδράσεις, όμως, που συνδέουν τα φαινομενικά ασύνδετα και διευρύνουν τον δημόσιο χώρο. Η αγορά τη μια προβάλλει τον Τζεφ Κουνς, που είναι ό,τι πιο συντηρητικό υπάρχει στον κόσμο της τέχνης, και την άλλη η ίδια αγορά προβάλλει τον Μπάνκσι, έναν αναρχικό».

Σύμφωνα με την κριτική των Erasers, η πολιτιστική αγορά δεν υπακούει μεν σε μια ιδεολογία, δημιουργεί όμως ιδεολογία, περιορίζοντας και ιδιωτικοποιώντας την όραση, με στόχο τις πωλήσεις αλλά και την αποφυγή των συγκρούσεων με τους ανταγωνιστές, λόγω της ανάγκης συμπίεσης του κόστους παραγωγής. Οι ιεραρχήσεις, που προκύπτουν από αυτή τη διαδικασία, δεν αποξενώνουν μόνο τον δημιουργό από το έργο του, αλλά και τον θεατή από τις πραγματικές προοπτικές της τέχνης που δεν μπορεί να περιορίζονται στην κατανάλωση του θεάματος.

Τα βράδια, οι συζητήσεις μεταφέρονταν από το μουσείο στις καταλήψεις της Γενεύης, που λειτουργούν σαν κοινωνικά κέντρα της πόλης. Γέννημα του «κινήματος των χορτάτων», όπως ονομάστηκαν οι καταλήψεις αυτές κατά τη δεκαετία του ’80, αποτελούν πια αναπόσπαστο τμήμα της πόλης και της ταυτότητάς της. «Αυτό που εντυπωσίαζε περισσότερο τους Ελβετούς, που γενικά είναι καλά πληροφορημένοι. ήταν η βία και η οργή που υπάρχει στην Ελλάδα: ο Δεκέμβρης».

Ευρώπη: Η Τελική Κρίση; Μερικές Θέσεις.

Max Ernst: L' Europe après la pluie.

Etienne Balibar

Ευρώπη: Η Τελική Κρίση; Μερικές Θέσεις

Μετάφραση: Γιώργος Κατσαμπέκης

Αναδημοσίευση του κειμένου του Etienne Balibar σχετικά με την κρίση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη και κάποιες θέσεις που παίρνει για ένα υποθετικά βιώσιμο μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

1. Αυτή είναι μόνο η αρχή της κρίσης

Μέσα σε ένα μόνο μήνα είδαμε τον πρωθυπουργό της Ελλάδας, κύριο Παπανδρέου, να ανακοινώνει την πτώχευση της χώρας του, ένα επεκτεινόμενο ευρωπαϊκό δάνειο διάσωσης το οποίο του προσφέρθηκε με το τίμημα των σαρωτικών περικοπών, που σύντομα το ακολούθησαν οι «υποβαθμίσεις» της πιστοληπτικής ικανότητας της Πορτογαλίας και της Ισπανίας, μια απειλή για την αξία, αλλά και την ίδια την ύπαρξη του ευρώ, την δημιουργία (υπό την έντονη πίεση των ΗΠΑ) ενός ευρωπαϊκού ταμείου ασφάλειας αξίας 750 δις ευρώ, την απόφαση της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας (ενάντια στους κανονισμούς της) να εξαγοράσει τα χρέη των κυβερνήσεων, και την ανακοίνωση μέτρων λιτότητας σε αρκετά κράτη μέλη της Ευρώπης. Είναι ξεκάθαρο πως πρόκειται μόνο για την αρχή. Αυτά τα τελευταία επεισόδια μιας κρίσης, που ξεκίνησε δύο χρόνια πριν με την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων στις ΗΠΑ, θα έχουν και συνέχεια. Δείχνουν ότι το ρίσκο μιας οικονομικής κατάρρευσης είναι περισσότερο από ποτέ υπαρκτό και προκαλείται από την τεράστια ποσότητα τοξικών ομολόγων τα οποία συσσωρεύονταν κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών μέσω του συνδυασμού μη εγγυημένων δανείων και της μετατροπής των credit default swaps σε επενδυτικά προϊόντα από τις τράπεζες. Ο «Black Peter», το αθροισμένο ποσό των μη καλύψιμων χρεών, τρέχει με ρυθμούς που τα κράτη δε μπορούν να ακολουθήσουν. Η κερδοσκοπία τώρα στοχεύει τις ισοτιμίες και τα δημόσια χρέη. Αλλά το ευρώ είναι ο αδύναμος κρίκος, όπως και η ίδια η Ευρώπη. Δε θα έπρεπε να έχουμε πολλές αμφιβολίες σχετικά με την καταστροφή που έρχεται.

2. Οι Έλληνες διαμαρτύρονται: και καλά κάνουν!

Μια πρώτη άμεση συνέπεια της «θεραπείας» που εφαρμόστηκε στην ελληνική κρίση ήταν οι άγριες διαμαρτυρίες του ελληνικού πληθυσμού. Υπάρχει μια δημόσια συζήτηση σχετικά με το αν αυτή η αντίδραση αποτελεί δειλή άρνηση των ευθυνών από τη μεριά του πληθυσμού, ή φυσιολογική απόρριψη μιας άδικης συλλογικής τιμωρίας. Αφήνοντας κατά μέρος τα εγκληματικά επεισόδια που προέκυψαν, μου φαίνεται πως οι διαμαρτυρίες των Ελλήνων ήταν εντελώς δικαιολογημένες, τουλάχιστον για τρεις λόγους. Πρώτον, γίναμε μάρτυρες μίας ολοκληρωτικής καταδίκης του ελληνικού λαού: η διαφθορά και τα ψέματα των πολιτικών (των οποίων οι ευεργετούμενοι, όπως και παντού, είναι κυρίως οι πλούσιοι, οι οποίοι επιδόθηκαν σε μεγάλης έκτασης φοροδιαφυγή), αποδόθηκαν σε αυτόν καθεαυτό τον λαό, αδιακρίτως. Δεύτερον, για ακόμα μία φορά (και αυτή τη φορά μάλλον πολύ παραπάνω), η κυβέρνηση αθέτησε τις προεκλογικές της υποσχέσεις, χωρίς να παρεμβληθεί κανενός είδους δημοκρατική αντιπαράθεση. Τέλος, η Ευρώπη δεν επέδειξε ουσιαστική αλληλεγγύη απέναντι σε ένα κράτος-μέλος της, αλλά του επέβαλε τους εξαναγκαστικούς κανόνες του ΔΝΤ, οι οποίοι προστατεύουν όχι τα κράτη, αλλά τις τράπεζες και υπόσχονται βαθιά και ατελείωτη ύφεση. Οι περισσότεροι σοβαροί οικονομολόγοι συμφωνούν ότι αυτό θα οδηγήσει με ακόμα πιο αναπόφευκτο τρόπο στην πτώχευση της ελληνικής οικονομίας και θα εξαπλώσει την κρίση, αυξάνοντας τα ήδη υψηλά ποσοστά ανεργίας, ειδικά αν οι ίδιοι κανόνες επιβληθούν και σε άλλες χώρες των οποίων η «αξιολόγηση» στην χρηματοπιστωτική αγορά θα μπορούσε να υποβαθμιστεί ανά πάσα στιγμή: πράγμα το οποίο είναι ακριβώς αυτό που η «ορθόδοξη» πλευρά αποζητά.

3. Η πολιτική που κρύβει το όνομά της

Οι Έλληνες ήταν τα πρώτα θύματα, αλλά με δυσκολία θα παραμείνουν και τα τελευταία, μιας πολιτικής «διάσωσης του Ευρωπαϊκού νομίσματος» της οποίας οι στρατηγικές διαρρυθμίσεις (επιβεβλημένες κυρίως από τη Γερμανία) είναι, πρώτα και κύρια, ο γενικός περιορισμός των δημοσίων δαπανών (ομολογουμένως, η Συνταγματική Συνθήκη συμπεριελάμβανε έναν κανόνα μέγιστου δημοσιονομικού ελλείμματος, ο οποίος ποτέ δεν επεβλήθη…), και επιπροσθέτως ο (κάπως ήπιος) έλεγχος της κερδοσκοπίας και της ελεύθερης κίνησης των hedge funds και των παικτών του χρηματιστηρίου, που είχε ήδη ανακοινωθεί μετά την κρίση των subprimes και την πραγματική ή εικονική κατάρρευση των αμερικανικών τραπεζών το 2008. Σε αυτό το πλαίσιο οι νεο-κεϊνσιανοί οικονομολόγοι προσθέτουν ακόμα ένα ζήτημα: την προώθηση της δημιουργίας μιας ευρωπαϊκής οικονομικής (δια)κυβέρνησης (ειδικά μέσω της ενοποίησης των φορολογικών πολιτικών), πιθανότατα ενσωματώνοντας και αυξάνοντας τις βιομηχανικές επενδύσεις. Χωρίς τέτοια μέτρα, υποστηρίζουν, ένα ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα θα αποδειχτεί μη βιώσιμο.

Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν είναι απλώς τεχνικό ζήτημα: πρόκειται για καθαρά πολιτικά μέτρα, για τα οποία όλοι οι πολίτες θα έπρεπε να έχουν το δικαίωμα να εκφράζουν τη γνώμη τους, αφού όλοι τους θα επηρεαστούν από τα αποτελέσματα. Ωστόσο, στο βαθμό που αυτή τη στιγμή υφίσταται, η συζήτηση είναι βαθειά προκατειλημμένη, επειδή ουσιαστικές πτυχές του ζητήματος αποκρύπτονται ή απωθούνται:

- Κάθε πολιτική υπεράσπισης ή υποτίμησης ενός νομίσματος στο πλαίσιο μιας κρίσης οδηγεί σε μια ριζική εναλλακτική: είτε υποβάλει τις οικονομικές και κοινωνικές αποφάσεις στην εξουσία των χρηματοπιστωτικών αγορών (συμπεριλαμβανομένων των κριτηρίων «αξιολόγησης», που λειτουργούν ως αυτοεκπληρούμενες προφητείες, και τις υποκριτικές απόλυτες «κρίσεις» [absolute «judgments»]), είτε ενισχύει, όσον αφορά τις αρμοδιότητες του κράτους (και γενικότερα των δημόσιων θεσμών), τον περιορισμό των ανισορροπιών της αγοράς και την παραχώρηση στις μακροχρόνιες οικονομικές επενδύσεις προτεραιότητας έναντι των μεσοπρόθεσμων κερδοσκοπικών κινήσεων. Δε μπορεί να συμβαίνουν και τα δύο ταυτόχρονα!

- Στη σημερινή του μορφή, υπό την επιρροή των κυρίαρχων κοινωνικών δυνάμεων, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα μπορεί να έχει παραγάγει κάποιο βαθμό θεσμικής εναρμόνισης και να έχει γενικεύσει κάποια θεμελιώδη δικαιώματα, κάτι το οποίο δε θα έπρεπε να αγνοούμε, όμως, σε αντίθεση με τους διακηρυγμένους στόχους, δεν έχει παραγάγει μια συγκλίνουσα εξέλιξη των εθνικών οικονομιών, και πόρρω απέχει από μια ζώνη κοινής ευημερίας. Ορισμένες χώρες είναι κυρίαρχες, ενώ άλλες είναι κυριαρχούμενες, όσον αφορά το μερίδιό τους στην αγορά, ή τη συγκέντρωση κεφαλαίου, και τη βιομηχανική εξάρτηση/υποτέλεια. Οι λαοί μπορεί να μην έχουν ανταγωνιστικά συμφέροντα, όμως τα έθνη φαίνεται όλο και περισσότερο να έχουν.

- Κάθε «κεϊνσιανή» στρατηγική για την δημιουργία δημόσιας «εμπιστοσύνης» στην οικονομία βασίζεται σε τρεις αλληλοεξαρτώμενους πυλώνες: μια σταθερή ισοτιμία, ένα ορθολογικό φορολογικό σύστημα, όμως επίσης και μια κοινωνική πολιτική, με στόχευση την πλήρη απασχόληση και την ενίσχυση της λαϊκής κατανάλωσης για τη συντήρηση της ζήτησης. Αυτή η τρίτη πτυχή αγνοείται συστηματικά στα περισσότερα από τα επίκαιρα σχόλια, προφανώς όχι τυχαία.

4. Οι πραγματικές ροπές της παγκοσμιοποίησης

Όλη αυτή η συζήτηση αναφορικά με το ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα (στο οποίο, ας μην ξεχνάμε, κάποιες ευρωπαϊκές χώρες αρνήθηκαν να συμμετάσχουν, συμπεριλαμβανομένων της Μεγάλης Βρετανίας, της Σουηδίας και της Πολωνίας) και το μέλλον της Ευρώπης θα παραμείνει εντελώς αφηρημένη εκτός αν συναρθρωθεί με τις πραγματικές ροπές της Παγκοσμιοποίησης: ειδικά εκείνες τις ροπές που η οικονομική κρίση θα επιταχύνει δυναμικά, εκτός αν υπάρξει πολιτική απάντηση από τους λαούς που επηρεάζονται και από τους ηγέτες τους. Πώς θα μπορούσαμε να τις συνοψίσουμε; Πρώτον, γινόμαστε μάρτυρες μιας μετάβασης από έναν τύπο διεθνούς ανταγωνισμού σε έναν άλλο: δεν έχουμε να κάνουμε πλέον με έναν ανταγωνισμό (κυρίως) παραγωγικών κεφαλαίων, αλλά με έναν ανταγωνισμό ανάμεσα σε εθνικές επικράτειες, οι οποίες χρησιμοποιούν φορολογικά προνόμια και πιέσεις στους μισθούς των εργαζομένων για να προσελκύσουν περισσότερα κεφάλαια από τους γείτονές τους. Σήμερα, είναι ξεκάθαρο πως, είτε η Ευρώπη λειτουργήσει ως ένα αποτελεσματικό σύστημα αλληλεγγύης ανάμεσα στα μέλη της για να τα προστατέψει από «συστημικά ρίσκα», είτε (πιεσμένη από Κράτη που είναι στιγμιαία πιο ισχυρά, και τις κοινές τους γνώμες) απλώς θέσει ένα νομικό πλαίσιο για να προωθήσει ένα μεγαλύτερο βαθμό ανταγωνισμού ανάμεσα σε αυτά και τους πολίτες τους, αυτό θα καθορίσει το μέλλον της Ευρώπης, πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά. Όμως υπάρχει και μία δεύτερη τάση: ένας μετασχηματισμός του διεθνούς καταμερισμού εργασίας, ο οποίος αποσταθεροποιεί ριζικά την κατανομή της εργασίας στον κόσμο. Έχουμε να κάνουμε με μια νέα παγκόσμια δομή όπου Βορράς και Νότος, ανατολή και Δύση ανταλλάσσουν τώρα θέσεις. Για την Ευρώπη, ή έστω το μεγαλύτερο κομμάτι της, αυτό συνεπάγεται αυτομάτως μια βάναυση αύξηση των ανισοτήτων: κατάρρευση των μεσαίων τάξεων, συρρίκνωση των εξειδικευμένων επαγγελμάτων, μετατόπιση των «volatile» παραγωγικών βιομηχανιών, οπισθοχώρηση του κράτους πρόνοιας και των κοινωνικών δικαιωμάτων, καταστροφή των πολιτιστικών βιομηχανιών και γενικότερα των δημόσιων υπηρεσιών. Γι αυτό και οι αντιστάσεις ενάντια στην υπερεθνική πολιτική ολοκλήρωση με τη λογική της προστασίας της κυριαρχίας των κρατών θα έχουν ως αποτέλεσμα τελικά την φθορά της άμυνας κάθε κράτους. Θα επισπεύσουν επίσης μια επιστροφή στις εθνικές διαμάχες, που το ευρωπαϊκό οικοδόμημα ήθελε να ξεπεράσει δια παντός. Ωστόσο, είναι επίσης ξεκάθαρο ότι ακόμα μεγαλύτερη πολιτική ολοκλήρωση της Ευρώπης δε μπορεί να προέλθει «από τα πάνω», από μια γραφειοκρατική απόφαση. Απαιτεί δημοκρατική συμμετοχή και προάγεται σε κάθε χώρα και την ήπειρο αυτή καθεαυτή.

5. Λαϊκισμός: κίνδυνος ή διέξοδος;

Δε μπορούμε επομένως παρά να υποβάλουμε την ερώτηση: είναι αυτό που ζούμε η αρχή του τέλους για τη Ευρωπαϊκή Ένωση, ένα οικοδόμημα που ξεκίνησε 50 χρόνια πριν στη βάση μιας παλιάς ουτοπίας, αλλά τώρα αποδεικνύεται ανίκανη να εκπληρώσει τις υποσχέσεις της; Η απάντηση, δυστυχώς, είναι ναι: αργά ή γρήγορα, αυτό θα είναι αναπόφευκτο, και πιθανότατα όχι χωρίς βίαιες αναταραχές. Αν δε βρει το δυναμισμό για ένα νέο ξεκίνημα σε ριζοσπαστικές νέες βάσεις, η Ευρώπη θα καταστεί ένα νεκρό πολιτικό εγχείρημα. Όμως η διάλυση της ΕΕ αναπόφευκτα θα εγκατέλειπε τους λαούς της στους κινδύνους της παγκοσμιοποίησης σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό. Δε θα διαφέρουν πολύ από πτώματα που τα παρασύρει το ρεύμα στο ποτάμι… Αντιστρόφως, αν και μια επανίδρυση της Ευρώπης δεν εγγυάται σίγουρη επιτυχία, τουλάχιστον της δίνει τη δυνατότητα να κερδίσει κάποια γεωπολιτική ισχύ, προς το συμφέρον της και προς το συμφέρον άλλων. Με μία προϋπόθεση βεβαίως: ότι (η ΕΕ) θα αντεπεξέλθει με θάρρος σε όλες τις προκλήσεις που εμπλέκονται στην ιδέα μιας πρωτότυπης μορφής μετα-εθνικής ομοσπονδίας. Και δεν είναι παρά τεράστιες: το στήσιμο μιας κοινής δημόσιας αρχής, που δεν θα αποτελεί ούτε Κράτος ούτε απλώς «διακυβέρνηση» πολιτικών και ειδικών˙ η διασφάλιση γνήσιας ισότητας μεταξύ των εθνών, με την ταυτόχρονη πάλη ενάντια στον αντιδραστικό εθνικισμό, είτε αυτός βρίσκεται με τη μεριά των «ισχυρών» είτε με τη μεριά των «αδυνάτων»˙ και πάνω απ’ όλα η αναζωογόνηση της δημοκρατίας στον ευρωπαϊκό χώρο, προβάλλοντας αντίσταση έτσι στην τρέχουσα διαδικασία «απο-δημοκρατικοποίησης» ή «κρατισμού χωρίς κράτος», που παράγεται από τον νέο-φιλελευθερισμό και την αποικιοποίηση των διοικήσεών της από μια γραφειοκρατική κάστα, που αποτελεί επίσης σε μεγάλο βαθμό την πηγή της διαφθοράς στις δημόσιες αγορές.

Κάτι το προφανές θα έπρεπε να έχει εδώ και καιρό αναγνωριστεί: δεν πρόκειται να υπάρξει πρόοδος προς τον φεντεραλισμό στην Ευρώπη (του τύπου τον οποίο υπερασπίζονται ορισμένοι, και ορθώς πράττουν) αν η ίδια η δημοκρατία δεν προοδέυσει πέρα από τις υπάρχουσες δομές, επιτρέποντας αυξημένη επιρροή του λαού(-ών) στους υπερεθνικούς θεσμούς. Μήπως αυτό σημαίνει πως, για να αντιστρέψουμε την πορεία της τρέχουσας ιστορίας, για να ταρακουνηθούμε από τον λήθαργο μιας αποσυντιθέμενης πολιτικής κατασκευής, θα χρειαζόμασταν κάτι όπως ένας ευρωπαϊκός λαϊκισμός, ένα ταυτόχρονο κίνημα ή μια ειρηνική ανταρσία των λαϊκών μαζών που θα εκφράζουν το θυμό τους ως θύματα της κρίσης ενάντια στους δημιουργούς της και τους επωφελημένους, καλώντας σε έναν έλεγχο «από τα κάτω» ενάντια στα μυστικά πάρε-δώσε και τις κρυφές συμφωνίες που κάνουν οι αγορές, οι τράπεζες και τα Κράτη; Ναι, πράγματι. Δεν υπάρχει στην πραγματικότητα κανένα άλλο όνομα με το οποίο θα μπορούσαμε να ονομάσουμε την πολιτική δημιουργία του λαού. Συμφωνώ πως κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οδηγήσει σε άλλες καταστροφές και γι αυτό χρειαζόμαστε ισχυρούς θεσμικούς κανόνες και πάνω απ’ όλα την ανάδυση πολιτικών δυνάμεων στην ευρωπαϊκή αρένα, που θα εισαγάγουν μια κουλτούρα ασυμβίβαστων δημοκρατικών ιδανικών και το φαντασιακό σε αυτό τον «μετα-εθνικό» λαϊκισμό. Το ρίσκο όμως είναι μεγαλύτερο αν επικρατήσει ο εθνικισμός σε οποιαδήποτε μορφή του.

6. Ευρωπαϊκή Αριστερά; Που είναι;

Σε αυτό το κομμάτι του κόσμου τέτοιες πολιτικές δυνάμεις αποκαλούνταν παραδοσιακά «η αριστερά». Όμως η Ευρωπαϊκή Αριστερά είναι επίσης τώρα χρεωκοπημένη, σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο. Στον ευρύτερο πολιτικό χώρο, στον οποίο αναφερόμαστε, και ο οποίος επεκτείνεται πέρα από σύνορα, έχει χάσει κάθε δυνατότητα να εκφράσει κοινωνικούς αγώνες ή να προωθήσει χειραφετητικά κινήματα. Έχει παραδοθεί στα δόγματα και το σκεπτικό του νεοφιλελευθερισμού. Συνεπώς έχει αποσυντεθεί ιδεολογικά. Αποστερημένα από κάθε ισχυρή λαϊκή υποστήριξη, τα κόμματα τα οποία την εκπροσωπούν ονομαστικά αποτελούν τώρα ανίσχυρους σπεκουλαδόρους και σχολιαστές της κρίσης, για την οποία δεν προσφέρουν κάποια συγκεκριμένη συλλογική απάντηση. Έχουν παραμείνει παθητικοί μετά το οικονομικό σοκ του 2008, παθητικοί επίσης όταν οι συνταγές του ΔΝΤ (τις οποίες σε άλλους καιρούς και σε σχέση με άλλες χώρες, καταδίκαζαν με σθένος) επιβλήθηκαν στην Ελλάδα, παθητικοί επίσης όταν προτάθηκε η «διάσωση του ευρώ» με έξοδα των μισθωτών εργαζομένων και των απλών καταναλωτών. Και αποδείχτηκαν ανίκανοι να προκαλέσουν ένα δημόσιο διάλογο σχετικά με τη δυνατότητα και τα μέσα μιας Ευρώπης της αλληλεγγύης…

Θα μπορούσαμε κάλλιστα να αναρωτηθούμε, υπό τέτοιες συνθήκες, τι πρόκειται να συμβεί όταν η κρίση περάσει στην επόμενη φάση; Όταν οι εθνικές πολιτικές, όλο και περισσότερο καταπιεστικές, απολέσουν τα κοινωνικά τους περιεχόμενα, ή τα εναπομείναντα κοινωνικά τους άλλοθι; Θα έχουμε κινήματα διαμαρτυρίας, σχεδόν σίγουρα, αλλά θα βρεθούν απομονωμένα, πιθανό να εκτραπούν προς τη βία ή να περάσουν στον ρατσισμό και την ξενοφοβία (που ήδη διογκώνονται γύρω μας). Στο τέλος θα παραγάγουν περισσότερη ανημπόρια, περισσότερη απελπισία. Αυτό είναι τραγικό, εφόσον η καπιταλιστική και η ίδια η εθνικιστική δεξιά, όντας σε θέση άμυνας, είναι στρατηγικά διχασμένη: ήταν ξεκάθαρο όταν το μπλοκάρισμα των δημοσίων ελλειμμάτων ζυγίστηκε με τις επενδυτικές πολιτικές, και θα γίνει ακόμα πιο εμφανές όταν θα κινδυνεύει η ίδια η ύπαρξη των κοινών ευρωπαϊκών θεσμών (με την βρετανική εξέλιξη να αποτελεί ένα καλό σύμπτωμα σε σχέση με αυτό που έπεται). Παρουσιάστηκε εδώ μια ευκαιρία να αδράξει κανείς μια δυνατή φράση να πει σχετικά. Όμως το ερώτημα απασχολεί επίσης και τους διανοούμενους: τι θα έπρεπε και τι θα μπορούσε να αποτελέσει μια δημοκρατικά επεξεργασμένη πολιτική δράση ενάντια στην κρίση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, συνδυάζοντας και τα δύο πεδία (οικονομική διοίκηση και κοινωνική πολιτική), εξοντώνοντας τη διαφθορά και μειώνοντας τις ανισότητες που τη συντηρούν, αναδιαρθρώνοντας τα χρέη και ορίζοντας κοινούς στόχους ούτως ώστε να καταστούν νόμιμες οι μεταφορές φορολογικών πόρων ανάμεσα σε αμοιβαία αλληλοεξαρτώμενα κράτη; Είναι η αποστολή των προοδευτικών διανοούμενων, είτε θεωρούν τους εαυτούς τους ρεφορμιστές είτε επαναστάτες, να συζητήσουν αυτό το θέμα και να πάρουν ρίσκα. Εάν αποτύχουν σε αυτό, τότε είναι αδικαιολόγητοι.

YES WWW CAN. (Maybe)

Πριν ένα μήνα, η εφημερίδα La Repubblica έκανε μια έρευνα για την παγκόσμια κρίση επιχειρώντας μια ανάλυση πέρα από την οικονομική-πολιτική πλευρά, εξετάζοντας και την πολιτιστική της διάσταση. Τα συμπεράσματα έμοιαζαν να καταλήγουν συνέχεια σε κάτι σαν game over. Στην Ιταλία, τα πρώτα σημάδια εμφανίζονται άσχημα. Τα διάφορα κοινωνικά δίκτυα χάνουν το ρόλο τους σαν παραγωγοί πολιτισμού, ενώ αντίθετα, ακροδεξιά μορφώματα μεταλλάσουν το λεξιλόγιο τους τοποθετώντας το μέσα σε εθνικιστικά πλαίσια, καταλαμβάνοντας όλο και περισσότερο το δημόσιο χώρο. Οι επενδύσεις στο πολιτισμό, όπως και στη Γαλλία, βυθίζονται σε πρακτικές μαφιόζικου στυλ από τον επιστημονικό χώρο μέχρι τη παραγωγή πολιτιστικών γεγονότων. Τα αποτελέσματα δείχνουν σενάρια πολιτιστικής ερημοποίησης και αβάσταχτης κοινωνικής καταπίεσης.   

Παίρνοντας για παράδειγμα τη σύγχρονη εικαστική σκηνή ξέρουμε πως στη πλειοψηφία της η καλλιτεχνική παραγωγή της αγοράς, δεν είναι παρά μια μηχανή του κιμά, όπου η έννοια της καταστροφής, η απήχηση κάθε ανάφλεξης, η απάλειψη των ριζωμάτων και η κατάρρευση του μέλλοντος, παρελαύνουν σε μια στείρα παρωδία που κατασκευάζεται στα εργαστήρια του life style. Η τέχνη λειτουργεί όλο και περισσότερο μέσω ενός κοινωνικο-οικονομικού interface που μπορεί να συνοψιστεί σαν ροή μεταξύ : περιεχομένου-κοντέινερ και περιεχομένου-αποδέκτη. Οι κανόνες που καθορίζουν αυτό που θα αντιληφθούμε, περιγράφονται άψογα στη φράση του Jacques Ranciere: Το αστυνομικό μοίρασμα του αισθητού.

Ζούμε μια εποχή που η πολιτική κατασκευής του εαυτού, βαθύτατα επηρεασμένη από τις νέες τεχνολογίες, είναι μια διαρκής διαδικασία του γίγνεσθαι (becoming). Οι συνδέσεις, μεταξύ του χώρου του πολιτισμού και των συστημάτων επικοινωνίας της info-society, έπρεπε να έχουν ήδη γίνει και να έχουν μάλιστα προσανατολιστεί, στη διατήρηση των κεκτημένων του πολιτισμού. Αντί γι΄αυτό, στράφηκαν στη μεταμόρφωση τους, προσφέροντας τα σαν εύκολη λεία στις νέες αγορές του διαδικτύου. Οι γέφυρες μεταξύ μιας καινοτόμου κουλτούρας και της ανάγκης νέων σεναρίων για οικονομικές αλλαγές μέλλουν να γίνουν. Μια ματιά πίσω από το buzz του web 2.0, δείχνει πως τα κοινωνικά δίκτυα, δεν είναι για τους περισσότερους παρά γιγαντιαία ψιλικατζίδικα.       

Η εύλογη ερώτηση είναι: ποιοι είναι οι τρόποι με τους οποίους οι καλλιτέχνες και οι πολιτιστικοί παράγοντες πρέπει να δουλέψουν μέσα σε αυτή την εποχή του διαρκούς γίγνεσθαι, του ανολοκλήρωτου, που ντύνεται διαρκώς με το περιτύλιγμα του προϊόντος; Τα Νέα Μέσα επειδή είναι σε μεγάλο βαθμό άυλα, έχουν ένα τακτικό πλεονέκτημα. Είναι δύσκολο να ενσωματωθούν στα τρέχοντα καπιταλιστικά συστήματα και στην αλυσίδα παραγωγός-καταναλωτής. Επιτρέπουν έτσι στους δημιουργούς την ανάπτυξη αυτόνομων τρόπων παραγωγής και διάδοσης. Το διαδίκτυο βοηθά τα Νέα Μέσα να βρίσκονται σε αυτό το συνεχές γίγνεσθαι, ξεπερνώντας έτσι το δίλλημα που θέτει η αγορά: να είναι κάτι ΄΄τέχνη΄΄ ή να μην είναι, ορίζοντας το καταπώς την βολεύει. Η ιδέα της διαχυμένης δημιουργικότητας που επανακαθορίζεται με τα Νέα Μέσα, πηγαίνει πέρα από το concept της τέχνης. Αφορά σε μια πολιτική, ποιητική τάση που μπορεί να οδηγήσει ίσως σε καινοτόμες κοινωνικές μορφές συνύπαρξης.

Η παγκόσμια κρίση λένε κάποιες δυσάρεστες προβλέψεις θα εξαφανίσει την απλήρωτη εργασία του web 2.0 και θα σταματήσει τη παραγωγή του ανοιχτού λογισμικού. Θα επιδράσει αρνητικά σε πρότζεκτς όπως η wikipedia και θα περιορίσει αισθητά τους εικονικούς κόσμους και τη μπλογκόσφαιρα. Το βασικό επιχείρημα είναι πως οι πεινασμένοι και παγωμένοι άνθρωποι δεν θα συνεχίσουν να προσφέρουν τη διανοητική τους εργασία στο διαδίκτυο με την ελπίδα πως ίσως κάποια στιγμή πληρωθούν. Η αντίθετη άποψη: Ήδη πολλές εταιρίες στρέφονται στο ανοιχτό λογισμικό για να περιορίσουν το κόστος. Άλλωστε το dot.com crush του 2000 δεν σταμάτησε την εξέλιξη του Linux. Ούτε εμπόδισε τους ανθρώπους να συνεχίσουν να στέλνουν μη-εμπορικά e-mails. Η συμμετοχή στη παραγωγή του ανοιχτού λογισμικού και οι άλλες μορφές της ελεύθερης οικονομίας, για τους περισσότερους είναι ένας τρόπος συμμετοχής σε μια κοινότητα, είναι μια πράξη που έχει μέσα της αρκετή υπερηφάνεια, όπως είναι και μια διανοητική πρόκληση. Όσο η ανεργία αυξάνεται, τόσο περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται ελεύθεροι να καταπιαστούν με νέες ιδέες αξιοποιώντας το χρόνο τους πολύ πιο δημιουργικά. 

Η συναισθηματική εργασία (affective labor) μπορεί να δώσει νόημα και ευαισθησία στο χάος της ινφοσφαίρας. Μπορούν να βρεθούν τρόποι και παραδείγματα να ζει κανείς και να διαδρά με τις διαδικασίες των νέων μορφών παραγωγικότητας. Από το ανοιχτό λογισμικό μέχρι τα wikinomics του web 2.0, νέες πρακτικές είναι εις θέσει να διευρύνουν το δίπολο θεωρία –πράξη και να ερμηνεύσουν τις δυναμικές των αλλαγών που συμβαίνουν, μετατρέποντας τις σε πόρους. Το web 2.0 έχει τη δυνατότητα παρέμβασης στην αδράνεια των αντιπροσωπευτικών πολιτικών που αδυνατούν να εκφράσουν τους καιρούς. Ήδη, αυτοοργανωμένα δίκτυα με βάση έννοιες σαν το glocal (τοπικό-παγκόσμιο), συνεισφέρουν στην ανθρωπολογική μεταλλαγή δείχνοντας τα νέα δικτυωμένα παραδείγματα της διασυνδεδεμένης πραγματικότητας. Το μέλλον δεν είναι πια αυτό που ήταν κάποτε, είχε προβλέψει ο Πωλ Βαλερύ.    

Oligarchy _The slickest business game

By: La Molleindustria

Oiligarchy is a playable commentary on the oil industry. The player takes the role of an "oiligarch" managing the extraction business in the homeland and overseas and lobbies the government to keep the carbon-fossil based economy as profitable as possible. Oiligarchy can be considered an extended business sim/tycoon game since the player makes decisions and performs actions that are not always in the domain of business. This mixed gameplay is meant to highlight the intricate relations between war, politics, and energy corporations. The purely economical activities range from finding new oil fields to building extraction plants and managing resources. As domestic resources decline, the player is forced to expand their business in foreign countries to meet the demands of the market.