Link, Share and Hit

Το κείμενο γράφτηκε για τον κατάλογο της έκθεσης: AFTER THE RAGE, οργάνωση: BEHOLDS

The text is available in English here.


Συμπληρώνεται ένας χρόνος σχεδόν από τον Δεκέμβρη του 2010, όταν όλος ο κόσμος, έκπληκτος - ακόμα και οι ''μεγάλες δυνάμεις''- ερχόταν πρόσωπο με πρόσωπο, με αυτό που λίγο αργότερα πήρε το όνομα ''Αραβικές εξεγέρσεις''. Ίσως εδώ, θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί καλύτερα ο ενικός δηλαδή η ''Αραβική εξέγερση''. Αυτό για δύο λόγους: ο πρώτος, που επιβεβαιώνεται πια σήμερα, δείχνει πως παρά τις ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν τα γεγονότα στις χώρες και τις πόλεις της Αραβικής Άνοιξης, αυτό που συμβαίνει είναι μια γενική πολιτική αναταραχή, ουσιαστικά μια σειρά επαναστάσεων που βρίσκονται σε εξέλιξη, ή σε ανασυγκρότηση, στο σύνολο σχεδόν του αραβικού κόσμου, ενός κόσμου, που οι παρωπίδες του οριενταλισμού στη δύση αποκαλούν ''το ισλαμικό τόξο''.

Ο άλλος λόγος, για την χρήση του ενικού και όχι του πληθυντικού, είναι ένα παλιό ουσιαστικά διακύβευμα, μια απόπειρα ιδιοποίησης μέσω της ενοποίησης, των ονομάτων που έχουν τα γεγονότα, ένα παράγωγο του τρόπου που βλέπουν αυτό που συμβαίνει όσοι τα ονομάζουν: ''The facebook revolution'' ή ''The twitter revolution''. Και σίγουρα από μια οπτική γωνία, η χρήση των ψηφιακών δικτύων, μοιάζει να είναι η μορφή ενός ιντερνετικού υπερ-δαρβινισμού, όπου οι δυνάμεις της αλλαγής που συνήθως χρειάζονται χρόνια για να εξελιχθούν, στις συγκεκριμένες περιπτώσεις φαίνεται να έχουν συμπιεστεί σ΄ ένα χρονικό πλαίσιο μερικών εβδομάδων.

Αν κάποιος κάνει σήμερα μια έρευνα στη μηχανή αναζήτησης της Google, με τις λέξεις κλειδιά: facebook revolution, βρίσκεται μπροστά σε 410.000.000 σελίδες αποτελεσμάτων αναζήτησης, ενώ αντίστοιχα ο αλγόριθμος της Google βγάζει 355.000.000 σελίδες για την αντίστοιχη έρευνα με τις λέξεις twitter revolution. Εννοείται πως οι περισσότερες απ΄αυτές τις σελίδες αναφέρονται στις Αραβικές εξεγέρσεις. Παρεπμιπτόντος, μια έρευνα με τις λέξεις Russian revolution, δίνει 28.000.000 περίπου αποτελέσματα, νούμερο καθόλου ευκαταφρόνητο αλλά όχι και hype. Συνεπώς, σύμφωνα με την γνώμη της Google, αυτό που συμβαίνει στις Αραβικές χώρες, είναι μεν κάποιες δικτυωμένες επαναστάσεις όχι όμως οποιουδήποτε δικτύου, αλλά των εταιρικών δικτύων του facebook και του twitter. Έτσι, φαίνεται ταιριαστός ο σαρκασμός του καθηγητή Ulises Mejias 1, που πρότεινε να ονομαστεί η Μεξικανική επανάσταση του 1910-20 όχι από το μέσο που χρησιμοποίησε -για πρώτη φορά στην ιστορία- ο φωτογράφος Hugo Brehme, για να καταγράψει τις φρικαλεότητες του πολέμου, αλλά από το όνομα του κατασκευαστή του μέσου. Δηλαδή κάτι σαν: ''Viva Leica, cabrones! ''The Leica revolution is here''.

Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Πόσο πολύ το πολιτικό και κοινωνικό μέλλον καθώς και οι μορφές ρήξης με τον δεσποτισμό εξαρτώνται από τα κοινωνικά δίκτυα και τον χώρο του εικονικού γενικά; Ποια είναι ακριβώς η κατάσταση συγχώνευσης μεταξύ του ''πραγματικού'' και του ''εικονικού'' κόσμου και ποιος κερδίζει απ΄αυτό; Ο ιστορικός Robert Darnton 2 κάνει μια επισήμανση: ''τα θαύματα της τεχνολογίας των επικοινωνιών σήμερα, έχουν δημιουργήσει μια παραμορφωμένη συνείδηση σχετικά με το παρελθόν, μια γενική αίσθηση πως η επικοινωνία δεν έχει ιστορία, πως τίποτα σημαντικό δεν υπήρξε σχετικά πριν τις μέρες της τηλεόρασης και του διαδικτύου.'' Αν δούμε όμως μια μελέτη για τις Ερυθρές Ταξιαρχίες, το Ιταλικό κίνημα των 70ς, λέει πως το 70% των μελών είχε τουλάχιστον ένα καλό φίλο ήδη μέσα στην οργάνωση. Το ίδιο ισχύει και για όσους προσχώρησαν στους mujaheddin στο Αφγανιστάν. Ακόμα και οι εξεγέρσεις που μοιάζουν αυθόρμητες, όπως οι διαμαρτυρίες στην πρώην Ανατολική Γερμανία που οδήγησαν στην πτώση του τείχους του Βερολίνου, είναι στον πυρήνα τους αποτελέσματα ισχυρών δεσμών. Το κίνημα αντίστασης αποτελείτο από μερικές εκατοντάδες ομάδες, με κάθε μια να έχει οριακά δώδεκα μέλη. Κάθε ομάδα είχε περιορισμένη επαφή με τις υπόλοιπες. Εκείνη την εποχή, μόνο 13% των ανατολικογερμανών είχαν τηλέφωνο. Όλο κι΄όλο που γνώριζαν ήταν ένα εβδομαδιαίο ραντεβού στην εκκλησία του St. Nicholas στο κέντρο της Λειψίας, για να εκφράσουν την οργή τους απέναντι στο κράτος. Και αυτό που κυρίως καθόριζε ποιος θα εμφανιζόταν στη διαμαρτυρία , ήταν ο αριθμός των φίλων που θα παρευρίσκονταν Όσο πιο πολλούς φίλους είχε κάποιος που θα πήγαιναν να ασκήσουν κριτική στο καθεστώς, τόσο πιο πιθανό ήταν να πάει και ο ίδιος.

Στην Τυνησία, η επανάσταση του γιασεμιού δεν συνέβη επειδή υπήρξε μια επίπονη, πολύχρονη, συνωμοτική διαδικασία από πριν, αλλά επειδή οι άνθρωποι διαρκώς πίεζαν το καθεστώς του Μπεν Αλί για να κερδίζουν μικρές ελευθερίες εδώ και εκεί. ''Έσπρωχναν τον τοίχο'' όπως λένε τώρα και ξαφνικά διαπίστωσαν πως ο τοίχος έπεσε. Μικρές διεκδικήσεις για μικρές ελευθερίες σε πολλούς χώρους και κοινωνικά πεδία. Έτσι έγινε. Πρέπει να ξέρουμε, πως στις χώρες του Maghreb υπάρχουν ακόμα καφενεία και κοινοί χώροι προσευχής άρα και συναθροίσεων Σε αντίθεση με τον δυτικό κόσμο που συχνά οι άνθρωποι είναι κολλημένοι πίσω από μοναχικές οθόνες κάθε είδους, άσχετα αν είναι σε κάποιο internet cafe (που σταδιακά σαν είδος κι΄αυτό εξαφανίζεται) ή σπίτι τους κάνοντας ''online socializing''. Δεν νομίζω πως θα ήταν δύσκολο να καταλάβει κανείς πως η ''επανάσταση του facebook'' δεν ονομάστηκε έτσι για να διαφημίσει το δίκτυο σε όσους ξεσηκώθηκαν ενάντια στις δικτατορίες, αλλά αντίθετα να πουλήσει στους δυτικούς το ''concept'' του πόσο θαυμάσια είναι αυτά τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης. Κάτι περίπου σαν: έλα στο facebook και θα γίνεις κι εσύ μέρος της επανάστασης. Όποιος θυμάται τις εικόνες του άνδρα από την Υεμένη που κρατούσε ένα πλακάτ που έγραφε facebook, ή τα γκραφίτι στη Τύνιδα: ''thank you facebook'', μπορεί να καταλάβει τι σημαίνει: ''σωστή τοποθέτηση εμπορικής ετικέτας''.

Ένα χρόνο μετά τις Αραβικές εξεγέρσεις, το τοπίο στα εταιρικά δίκτυα έχει εξελιχθεί. Το facebook δηλώνει με ένα όλο και πιο σαφή τρόπο στους χρήστες του, σαν σύγχρονος Λουδοβίκος 14ος, πως: le Internet c' est moi. Σ΄αυτό το σημείο πρέπει να δούμε τα Τεχνολογικά Μέσα σαν αυτό που είναι. Είναι Μέσα και εργαλεία αλλά δεν δημιουργούν κινήματα. Εξεγέρσεις και επαναστάσεις υπάρχουν στην ιστορία, ανεξάρτητα από το ποια βασικά εργαλεία διαθέτουν οι άνθρωποι στην εποχή τους, για να τυπώνουν προκηρύξεις και εφημερίδες τοίχων, όπως τον 18ο αιώνα ή να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο στις μέρες μας. Οι άνθρωποι πάντα γνωρίζουν τη διαθέσιμη στην εποχή τους τεχνολογία για να οργανωθούν και να κινηθούν, όταν έχουν πραγματικά ένα σοβαρό λόγο για να το κάνουν. Παρόλαυτα, μια σημαντική παράμετρος σήμερα, είναι η δικτυακή διάσταση συγκρότησης της επικοινωνίας, που διευκολύνεται ιδιαιτέρως από την ριζωματική κατά βάση οργάνωση των νέων τεχνολογικών μέσων. Οπουδήποτε τυγχάνει της εξαιρετικής τύχης σήμερα, να ονομάζεται ένα καθεστώς ''δημοκρατικό'' και ταυτόχρονα να συμβαίνουν εντός του εξεγέρσεις, μπορούμε να δούμε τις ίδιες μορφές οργάνωσης να εμφανίζονται στο πεδίο των διεκδικήσεων. Με εργαλεία όπως το facebook, μπορεί ένα κίνημα να κάνει -ότι έχει να κάνει- σε μια ολόκληρη χώρα, αν όχι σε σειρά από χώρες, ενώ στο παρελθόν θα έπρεπε να ξεκινήσει από μια πόλη, να μεταφερθεί σε μια άλλη κ.ο.κ. Κάτι που θα σήμαινε πως έπρεπε να υπάρχει ένα κόμμα οδηγός που να διαθέτει οργανώσεις παντού. Συνεπώς, οι νέες τεχνολογίες διευκολύνουν πολύ τον τρόπο της οριζόντιας οργάνωσης, αλλά δεν δημιουργούν κινήματα. Δεν υπήρξε ποτέ facebook revolution στην Αραβική άνοιξη. Αλλά επίσης δεν υπήρξε και κόμμα οδηγός.

Και σ΄αυτό το σημείο επικεντρώνονται συνήθως οι διαφωνίες για τη χρήση των ιδιωτικών, εμπορικών κοινωνικών δικτύων, όσον αφορά την οργάνωση κινημάτων. Ενώ, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, αληθεύει εν μέρει, πως τα δίκτυα αυτά έχουν βοηθήσει την οργάνωση στην Τυνησία, Αίγυπτο και αλλού (όπως και στην Ελλάδα) ο ρόλος τους είναι αρκετά πιο πολύπλοκος. Όσοι τα χρησιμοποιούν θα πρέπει κατ αρχή να αναλύσουν και να σκεφτούν, αν η χρήση τους τελικά απο-πολιτικοποιεί την κατανόηση μας για τα γεγονότα και την ουσία των συγκρούσεων, μετατρέποντας σε εμπόρευμα την κοινωνία και τις εξεγέρσεις της. Τα δίκτυα, ειδικά τα μαζικά, εταιρικά δίκτυα, είναι δομές εξουσίας, σχεδιασμένες με βάση μια αρχιτεκτονική της συμμετοχής (εμείς είμαστε αυτή η συμμετοχή αλλά όχι οι αρχιτέκτονες) και αυτές οι δομές προσβλέπουν στη διατήρηση φυσικά του ελέγχου και της κατανομής της. Το facebook και το twitter δεν είναι απλά το interface με το οποίο διαδρά ο χρήστης. Όπως ο κινηματογράφος και η τηλεόραση παλιότερα, έτσι και τα δίκτυα τώρα, λειτουργούν σαν τα νέα πλαίσια παραγωγής γλωσσικών δομών. Πιο απλά, τα δίκτυα είναι σύγχρονα εργοστάσια που παράγουν επικοινωνία άρα (με λίγη ελπίδα και αισιοδοξία) και νόημα. Και όπως οι τεχνικές υποδομές καθορίζουν στα εργοστάσια τις μορφές της παραγωγής έτσι και οι γλωσσικές δομές καθορίζουν ή παρεμποδίζουν την παραγωγή νοήματος.

Επιπλέον, λόγω της ''προθυμίας'' που δείχνουν τα δίκτυα να ''φιλοξενήσουν'' και να ''πρωτοστατήσουν'' στις εξεγέρσεις, μπορεί κανείς να αναρωτηθεί κατά πόσο τελικά επιχειρούν να ξεπλύνουν το ρόλο των καπιταλιστικών ολιγαρχιών στην καταστολή των δημοκρατικών δικαιωμάτων. Στο κάτω - κάτω και στην Αίγυπτο και αλλού, τα όπλα που χρησιμοποιούνται για τους πολέμους και την καταστολή των εξεγέρσεων στα διεφθαρμένα καθεστώτα κάθε είδους, έρχονται από δυτικές, δημοκρατικές χώρες. Λέει ο Manuel Castells 3: <<όσο δεν γνωρίζουμε τις μορφές εξουσίας που εμπλέκονται στην δικτυωμένη κοινωνία, δεν μπορούμε να αδρανοποιήσουμε την άδικη άσκηση της εξουσίας. Και αν δεν ξέρουμε ποιοι είναι ακριβώς οι κάτοχοι αυτής της εξουσίας, και που να τους εντοπίσουμε, δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κρυμμένη, αλλά τελικά καθοριστική τους κυριαρχία.>>

Οι υβριδικές πόλεις, οι πόλεις που το εικονικό και το πραγματικό συγχωνεύονται, εξαπλώνονται όλο και πιο γρήγορα, παντού. Αλλά το ίδιο συμβαίνει και με τις διεκδικήσεις, τόσο απέναντι σε δεσποτικά ''τριτοκοσμικά'' καθεστώτα, όσο και εναντίον των οικονομικών ολιγαρχιών. Μάλιστα η σύγκλιση ανάμεσα στις τελευταίες δύο κατηγορίες, όπως ο καθένας μας μπορεί να δει σήμερα στην Ελλάδα όπως και αλλού στην Ευρώπη, μπορεί να πηγαίνει ακόμα πιο γρήγορα από την επέλαση του εικονικού στο πραγματικό. Θα μπορούσε να μπει κανείς στον πειρασμό να δει σχέσεις αιτίου-αιτιατού εδώ, αλλά η κατάσταση είναι πιο επείγουσα και συχνά πιο απαιτητική από την ανάγκη που προβάλλει η ανάλυση. Ένας Αιγύπτιος μπλόγκερ, σχολίασε πως η ελευθερία στο διαδίκτυο και η ελευθερία στην πλατεία Tahrir, ήταν αντικείμενα διαφορετικής τάξης. Το ίδιο λέει πως ένοιωσε για την αλληλεγγύη και το αίσθημα του ανήκειν σε μια κοινότητα. Υπάρχει ένα αίσθημα ευθύνης που συνάδει με τη φυσική παρουσία κάποιου κάπου, που δεν υπάρχει απαραίτητα εκεί, όταν πρόκειται για online παρουσίες. Όλοι μπορούμε να κάνουμε ένα κλικ και να γινόμαστε μέλη μιας σελίδας του facebook, (ακόμα κι΄ αν αυτό δεν είναι ακίνδυνο σε κάποιες χώρες) αλλά το να είσαι με το σώμα σου σε μια πορεία, είναι μια άλλη υπόθεση. Η χρήση των εργαλείων κοινωνικής δικτύωσης λένε οι Νέγκρι και Χαρντ 4, είναι σύμπτωμα και όχι αιτίες των οργανωτικών δομών των εξεγέρσεων. Μοιάζουν να είναι οι μορφές έκφρασης του ευφυούς σύγχρονου πλήθους, που είναι ικανό να ''παίζει στα δάκτυλα΄΄τα σύγχρονα εργαλεία επικοινωνίας, με αυτονομία και ίσως κάποια στιγμή να τα στρέψει ενάντια στην αρένα, στο gamespace καθαυτό.


1.Ulises Mejias, καθηγητής Νέων Μέσων, στο OSWEGO (State University of New York)

2. Robert Darnton, Ιστορικός, διευθυντής της βιβλιοθήκης του Χάρβαρντ, ιδρυτής του Gutenberg-e program

3. Manuel Castells, καθηγητής κοινωνιολογίας, πολεοδόμος και μέλος του διοικητικού συμβουλίου του European Institute of Innovation and Technology (EIT)

4. Αντόνιο Νέγκρι και Μάικλ Χαρντ, μετα-μαρξιστές πολιτικοί φιλόσοφοι, γνωστοί για την τριλογία τους, Αυτοκρατορία, Πλήθος και Κοινοπολιτεία