Post- bureaucratic governance and the Global City

         Constant Nieuwenhuis,  New Babylon map (detail)

Ο θεωρητικός του παιχνιδιού Johan Huizinga όταν έγραφε το βιβλίο του Homo Ludens, δεν σκεφτόταν ένα νέο είδος ανθρωπότητας ένα ΄΄νέο ανθρωπολογικό παράδειγμα΄΄αλλά μάλλον ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης (state of mind). Είχε στο μυαλό του τον τρόπο που συμπεριφέρονται οι άνθρωποι, όταν βρίσκονται σε μια γιορτή, σε ένα καρναβάλι ή σε ένα πάρτυ. Προσωρινά, γίνονται Homo Ludens για να μετατραπούν την επόμενη μέρα ξανά σε Homo Faber. Γιατί είναι υποχρεωμένοι να ΄΄βγάλουν το ψωμί τους΄΄. Όπως έλεγε ο Μαρξ η δημιουργικότητα είναι ένα state of mind. Ένας καλλιτέχνης δεν είναι συνέχεια ΄΄ένας ζωγράφος΄΄, ΄΄ένας μουσικός΄΄.

Είναι ζωγράφος και μουσικός όταν ζωγραφίζει ή όταν συνθέτει και παίζει μουσική. Εδώ και καιρό μάλιστα όταν οι καλλιτέχνες δεν είναι καλλιτέχνες και προκειμένου να συνεχίσουν να είναι, ωφείλουν να αποκόβονται από τον εαυτό τους και να γίνονται επιδέξιοι μάνατζερς και πλασιέ. Το ζητούμενο θα ήταν μια σύγκλιση των δύο τρόπων αντίληψης. Αυτής του J.Huizinga και αυτής του Μαρξ. 

Στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα -αν και όχι μόνο- έχουν γίνει πάρα πολλές συζητήσεις και έχει υποστηρικτεί επανειλημμένα η άποψη ΄΄πως όλοι οι άνθρωποι είναι καλλιτέχνες΄΄.

Εκείνο που ελάχιστα συζητείται όμως είναι ποιοί είναι οι τρόποι που θα μπορούσαν να ξυπνήσουν αυτή τη λανθάνουσα δημιουργικότητα. Με την εμφάνιση της διαδραστικής τεχνολογίας, το θέμα επανήλθε στο προσκήνιο με νέο τρόπο. Οι καλλιτέχνες της Net-art στα 90΄ς και στη συνέχεια οι media artists αλλά και η main stream βιομηχανία του info -entertaintement, δημιούργησαν πολλές πλατφόρμες διάδρασης χρησιμοποιώντας διαφορετικούς τρόπους προσσέγγισης, έκαναν παραγωγή πρωτότυπου λογισμικού και τις πρόσφεραν στο ΄΄κοινό΄΄ για να παίξει και να δημιουργήσει. Τα αποτελέσματα είναι συζητήσιμα προς το παρόν. Θα μπορούσε να παραθέσει κανείς πολλούς λόγους σαν αιτίες. Μια απόπειρα σύνοψης των αιτιών θα μπορούσε να αποδωθεί στη ριζωμένη γραφειοκρατική μορφή διακυβέρνησης των κοινωνιών, αποτέλεσμα της βαθειάς αυταρχικής και αντικοινωνικής ΄΄φύσης΄΄ του καπιταλισμού. Στις διαμεσολαβημένες μορφές αντίληψης και χρήσης του κόσμου σαν το θέαμα της παραγωγής και της αναπαραγωγής του. Γνωστές αυτές οι αναλύσεις και συχνά εξίσου διαμεσολαβημένες.

          Second life map (detail)

Ο Ολλανδός αρχιτέκτονας Constant Nieuwenhuis, ξεκίνησε το 1960 ένα αρκετά ξεχωριστό για την εποχή πρότζεκτ με το όνομα New Babylon, το σχεδιασμό μιας παγκόσμιας πόλης, με σκοπό να βρει μορφές διακυβέρνησης που θα μπορούσαν να απεγκλωβιστούν από τους βρόχους της γραφειοκρατίας. Κάποιους τρόπους που θα μπορούσαμε να τους αποκαλέσουμε post- bureaucratics. Απορρίπτοντας τους υπάρχοντες μοντερνίστικους θεσμούς, της κάθετης ιεράρχησης της κοινωνικής τάξης, προσπάθησε να βρει μια εναλλακτική λύση στο παιχνίδι, σαν αυτό που παίζουν τα παιδιά.

Το πήγε και ένα βήμα παραπέρα όμως, προσπάθησε να επινοήσει ένα τέτοιο παιχνίδι,δηλαδή πως να ενσωματώσει ένα ελεγχόμενο σχέδιο που θα μπορούσε να προκαλεί ένα άμεσο ανεξέλλεκτο play μέσα στους χώρους της New Babylon. Όμως ένα τέτοιο σχέδιο περιέχει μια αντίφαση. Το παιχνίδι, θα έπρεπε να είναι αυτοκυβερνώμενο σε τέτοιο βαθμό που η χρήση των χώρων της New Babylon να βρίσκονται κάτω από τον απόλυτο έλεγχο των κατοίκων της. Αλλά αυτό εξαλείφει βέβαια το ρόλο του σχεδιαστή ή οπουδήποτε έχει πρόσβαση στον έλεγχο των συνθηκών του χώρου σαν σύνολο. Στην ουσία ο Constant συνέλαβε ένα μοντέλο πόλης που θα μπορούσε κανείς να πει πως έμοιαζε με το World Wide Web. Το κύριο στοιχείο της New Babylon ήταν η δυνατότητα κίνησης, περιπλάνησης, χωρίς εμπόδια από τόπο σε τόπο χωρίς όρια. Με αυτή την έννοια έθεσε τις βάσεις των σύγχρονων αιτημάτων (και την πάλη) για ένα εικονικό περιβάλλον όπου οι άνθρωποι μπορούν να κινούνται, να συναντιώνται και να αλληλοεπιδρούν όποτε θέλουν και όπου θέλουν.

Όπως λέει η Catherine de Zegher, το πρότζεκτ του Constant, θα μπορούσε να είναι ο ορισμός της αποστολής του εικονικού κόσμου της Second Life, που όπως η New Babylon θέλει να φέρει τον καθένα πάνω στον πλανήτη μαζί σε ένα χώρο όπου η ελευθερία του παιχνιδιού συνδιάζεται με την πρόσβαση στα εργαλεία δημιουργίας του κόσμου.

Φυσικά η Second Life μοιάζει περισσότερο αυτή τη στιγμή με μια ΄΄φιλελεύθερη δικτατορία΄΄ παρά με την ιδέα που είχε ο Constant, αλλά σίγουρα πλησιάζει σε κάποια σημεία αρκετά την ιδέα. Άλλωστε τα μοντέλα των εικονικών κόσμων που δημιουργούνται από τους χρήστες τους σήμερα, είναι ένα αρκετά πολύπλοκο και ρευστό θέμα και σε συνδυασμό με την όλο και περισσότερη σύγκλιση τους με τον πραγματικό κόσμο, μετατρέπονται σε νέο πολιτικό πεδίο αντιπαραθέσεων. 

Πάντως, και τα δύο πρότζεκτς που εμφανίζονται σε δύο διαφορετικούς τόπους και χρόνους, δεν διαφέρουν στις φιλοδοξίες τους και στην ελπίδα για παραγωγικό παιχνίδι που πάνω του επενδύουν. Παρόλα αυτά η ιδέα για το παιχνίδι παραμένει αρκετά διαφορετική ακόμα, μεταξύ της ευρωπαικής αντίληψης για ένα συλλογικό πρωταρχικό, αθώο παιχνίδι και την βορειο-αμερικάνικη εκδοχή του παντοδύναμου ατομικιστικού παίκτη. Και οι δύο εκδοχές όμως στοχεύουν η κάθε μια με τον δικό της τρόπο, στην απεμπλοκή από τις απαρχαιωμένες γραφειοκρατικές δομές και το πέρασμα σε μια post-bureaucratic μορφή διακυβέρνησης.